ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ
ΜΥΘΟΙ
Στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν οι Έλληνες την τάξη και την αρμονία στον κόσμο φαντάστηκαν τους δικούς τους θεούς. Οι θεοί τους οποίους ο Ησίοδος αποκαλεί Ολύμπιους, επειδή ως αρχική κατοικία είχαν επιλέξει τον Όλυμπο, ήταν αρχικά έξι. Η Εστία, η Δήμητρα, η Ήρα, ο Άρης, ο Ποσειδών και ο Ζευς, ο οποίος ήταν και ο βασιλιάς των Ολύμπιων θεών, πατέρας θεών και ανθρώπων...
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ
ΤΟΠΟΣ
Νεολιθική Εποχή
Ο σχηματισμός της Κρήτης
Η σχέση ξηράς και θάλασσας στην περιοχή του σημερινού ελλαδικού-αιγιακού χώρου δεν είχε πάντοτε τη μορφή με την οποία τη γνωρίζουμε σήμερα. Η γεωμορφολογία του χώρου μεταβαλλόταν διαρκώς από τις γεωλογικές ανακατατάξεις, που σημειώνονταν στον πλανήτη εκατομμύρια χρόνια πριν.
Η γεωλογική εξέλιξη της γης ξεκίνησε τουλάχιστον πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Στην πορεία της σημειώθηκαν ενδογενή (π.χ. ορογένεση, ηφαιστειότητα, σεισμοί) και εξωγενή (αποσάθρωση, διάβρωση) φαινόμενα, τα οποία καθόρισαν τη μορφή της επιφάνειάς της. Με βάση τις εναλλαγές της μορφής της, η ιστορία της γης διαιρείται σε διάφορες περιόδους. H εξέλιξη του ζωικού κόσμου, και συνεπώς και του ανθρώπινου είδους, καταλαμβάνει μόνον 600 εκατομμύρια χρόνια μέσα στη μακρόχρονη ιστορία της γης.
Καινοζωικός Αιώνας
Ο καινοζωικός είναι ο νεότερος αιώνας της γεωλογικής ιστορίας της γης. Ο καινοζωικός ακολουθεί το μεσοζωικό αιώνα. Η διάρκειά του υπολογίζεται σε 70 εκατ. χρόνια και χωρίζεται σε τρεις περιόδους, που η καθεμιά έχει τελείως διαφορετική διάρκεια.
Πλειστόκαινος περίοδος
Το Πλειστόκαινο ονομάζεται και Διλούβιο ή περίοδος των Παγετώνων (2.000.000-12.000 πριν από σήμερα). Αντιστοιχεί χρονικά στην Παλαιολιθική εποχή, δηλαδή την πρώτη και χρονικά εκτενέστερη περίοδο της εποχής του Λίθου.
Προανακτορική Περίοδος
Η Προανακτορική εποχή χωρίζεται σε τρεις φάσεις.
Στην πρώτη προανακτορική, όπου ο χαλκός δεν είχε ακόμη κάνει την εμφάνισή του και δεν είχε επηρεάσει τη ζωή τους, στη δεύτερη προανακτορική όπου το εμπόριο και η ναυτιλία αναπτύσσονται και αρχίζει η προμήθεια χαλκού και κασσίτερου και στην τρίτη προανακτορική, όπου νέα υλικά αλλάζουν τη ζωή των κατοίκων, την οικονομία και την επικοινωνία με τις γύρω περιοχές. Πολύτιμοι λίθοι, χρυσός και ελεφαντόδοντο από την Αίγυπτο χρησιμοποιούνται και δημιουργούν σημαντικά για την εποχή καλλιτεχνικά δείγματα. Πράγματι, οι πρώτες επαφές ανάμεσα στην Κρήτη και την Αίγυπτο ξεκινούν ήδη από τα μέσα της τρίτης χιλιετίας (2600 π.Χ. περίπου) και πιστοποιούνται κυρίως με ανταλλαγή αγαθών. Η δομή της προανακτορικής Κρήτης κατά την περίοδο αυτή δεν είναι γνωστή, αλλά είναι πολύ πιθανή η ύπαρξη μιας πρωτοαστικής οργάνωσης με επίκεντρα την Κνωσό. Η Αίγυπτος την περίοδο αυτή, ισχυρή ήδη δύναμη, εντυπωσιάζει τους Μινωίτες, αλλά και επιζητεί τις επαφές με την Κρήτη, ιδιαιτέρως με την Κνωσό. Οι σχέσεις αυτές ευνοήθηκαν λόγω και της σχετική μικρής απόστασης Κρήτης – Αιγύπτου. Τα φυσικά λιμάνια της Μεσαράς πρέπει να αποτελούσαν τα αγκυροβόλια και τις βάσεις των μινωικών πλοίων που ταξίδευαν προς και από την Αίγυπτο. Την περίοδο αυτή, πρώτες ύλες για την κατασκευή σφραγίδων, φυλαχτών, ειδωλίων και κοσμημάτων, ήρθαν σε μικρές ποσότητες από την Αίγυπτο, καθώς και ημιπολύτιμοι λίθοι. Κατά την προανακτορική περίοδο και κυρίως κατά τα τέλη της, μπαίνουν οι βάσεις για την οργάνωση της παραγωγής, του εμπορίου και της μινωικής θαλασσοκρατορίας. Οι αλληλεπιδράσεις Κρήτης-Αιγύπτου εμπλουτίζουν τον πρώιμο μινωικό πολιτισμό, ο οποίος θα φτάσει στο απόγειό του, στις ανακτορικές περιόδους, που ακολουθούν…
Οι Μινωίτες εντυπωσιάζονται από τα λίθινα αιγυπτιακά αγγεία τα οποία εισάγουν στην Κρήτη. Η μινωική λιθοτεχνία φθάνει σε υψηλό επίπεδα, ιδιαίτερα στα αγγεία από το Μόχλο. Μιμήσεις αιγυπτιακών μικρογραφικών αγγείων έχουν βρεθεί στην κεντρική και ανατολική Κρήτη.
Αιγυπτιακοί σκαραβαίοι (σφραγίδες σε απομίμηση σκαθαριού, δημοφιλή σύμβολα αναγέννησης της ζωής στην Αρχαία Αίγυπτο), έφθασαν στην Κρήτη από τα τέλη της προανακτορικής περιόδου και μετά, με παράλληλη παραγωγή μινωικών σκαραβαίων, όμοιων με τους αιγυπτιακούς στο σχήμα, αλλά με μινωική διακόσμηση. Σημαντική μαρτυρία θαλάσσιων δρόμων επικοινωνίας Κρήτης – Αιγύπτου κατά την περίοδο αυτή, αποτελούν οι τρεις αιγυπτιακοί σκαραβαίοι που χρονολογούνται από την Πρώτη Μεταβατική Περίοδο μέχρι τη 12η δυναστεία (2160-1900 π.Χ.), που βρέθηκαν στο Λέντα, στους πρωτομινωικούς θολωτούς τάφους Παπούρας και Γερόκαμπου.
Ενα σημαντικό εύρημα, το πήλινο σείστρο από το Φουρνί Αρχανών, καθαρή απομίμηση του αιγυπτιακού μουσικού οργάνου με μαγική-θρησκευτική χρήση υποδηλώνει απαρχές συμβολικών επιδράσεων, όπως επίσης οι σκαραβαίοι και οι ζωομορφικές σφραγίδες και φυλακτά με αιγυπτιακό σχέδιο.
Οι εξαγωγές από την Κρήτη, την περίοδο αυτή, αφορούν πιθανώς προϊόντα γης και ίσως υφαντά.
Κατά την προανακτορική περίοδο και κυρίως κατά τα τέλη της, τίθενται οι βάσεις για την οργάνωση της παραγωγής, του εμπορίου και της μινωικής θαλασσοκρατορίας. Οι απαρχές των σχέσεων και αλληλεπιδράσεων Κρήτης-Αιγύπτου εμπλουτίζουν τον πρώιμο μινωικό πολιτισμό, ο οποίος εξελίσσεται αναλλοίωτος, φθάνοντας στο απόγειό του, στις ανακτορικές περιόδους, που ακολουθούν.
Ανακτορικός πολιτισμός
Μετά την προανακτορική περίοδο (2600 -1900 πΧ.) ακολουθεί η πρώιμη ανακτορική περίοδος, η μέση ανακτορική και η νεοανακτορική περίοδος. Η πρώιμη και η μέση ονομάζονται και με ένα όνομα παλαιοανακτορική από το 1900- 1700 πΧ, η μεσοανακτορική περίοδος από το 1700- 1380 πΧ και η νεοανακτορική από το 1380 μέχρι το 1000-900 πΧ περίπου.
Παλαιο-ανακτορική εποχή
(1900-1700 π.Χ.)
Την εποχή αυτή έχουμε το κτίσιμο των Μινωικών παλατιών. Περίπου το 1950 άρχιζαν να χτίζονται τα πρώτα ανάκτορα στην Κρήτη, αποτέλεσμα της μεγάλης οικονομικής ανάπτυξης που γνωρίζει το νησί. Από τα ευρήματα της Κνωσού μπορούμε να δούμε την ανάπτυξη της ζωγραφικής, γλυπτικής, κεραμικής, μεταλλοτεχνία. Τα μινωικά κέντρα της Κρήτης αυτή την περίοδο είναι τέσσερα : Η Κνωσός, η Φαιστός, τα Μάλλια και η Κάτω Ζάκρος. Γύρω από τα ανάκτορα έχουν εντοπιστεί οικισμοί με οργανωμένο ρυμοτομικό, αποχετευτικό και υδρευτικό σύστημα καθώς και αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Το 1700, ισχυρός σεισμός καταστρέφει σχεδόν ολοκληρωτικά τα περισσότερα από τα ανάκτορα.
Νέο-ανακτορική εποχή (1700-1400 π.Χ.)
Αν και οι καταστροφές από το σεισμό είναι μεγάλες τα ανάκτορα ανοικοδομούνται ενώ παράλληλα χτίζονται και άλλα παλάτια όπως στις Αρχάνες, τα Χανιά και την Κυδωνία. Μια νέα περίοδος ακμής του μινωικού πολιτισμού αρχίζει. Ιδιαίτερη ανάπτυξη αυτή την περίοδο έχουν οι τέχνες, όπως η μικροπλαστική, ζωγραφική, λιθοτεχνία, χρυσοχοΐα.
Μετά-ανακτορική εποχή (1400 – 1100 π.Χ.)
Όμως όλος αυτός ο λαμπρός πολιτισμός χάνεται ξαφνικά πιθανότατα από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. Ακολουθούν μετασεισμοί, παλιρροιακά κύματα και πυρκαγιές που ολοκληρώνουν την καταστροφή. Την φυσική καταστροφή εκμεταλλεύονται οι Αχαιοί οι οποίοι καταλαμβάνουν την Κνωσό και εδραιώνουν μια ισχυρή αχαϊκή δυναστεία. Ο Μινωικός πολιτισμός συνεχίζεται σαν τμήμα του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Οι ανασκαφές μας δείχνουν την επιρροή των δύο πολιτισμών, ενώ το εμπόριο συνεχίζει να υπάρχει. Τα πρώτα μεγάλα ανάκτορα σε όλα κέντρα του μινωικού πολιτισμού (Κνωσός, Φαιστός, Μάλια και Κάτω Ζάκρος) ανοικοδομούνται και πάλι από τους Μυκηναίους. Το 1380 π.Χ., νέος ισχυρός σεισμός ή σύμφωνα με άλλες πηγές, μια σφοδρή σύγκρουση Αχαιών και Κρητών, καταστρέφει το ανάκτορο της Κνωσού που δεν ξαναχτίζεται. Η περίοδος της παρακμής αρχίζει…
Πρωτογεωμετρική εποχή
(1100-900 π.Χ.)
Ολόκληρη η Ελλάδα κατακλύζεται από Αχαιούς και Δωριείς που φτάνουν και στην Κρήτη. Σύμφωνα με την παράδοση η πρώτη δωρική δυναστεία ιδρύθηκε από τον Ηρακλείδη Τέκταμο ή Τεύταμο γιο του Δώρου.
Γεωμετρική και Αρχαϊκή εποχή
Η Αρχαική περίοδος σηματοδοτεί το τέλος της πολιτιστικής ανάπτυξης στην Κρήτη. Στο νησί φτάνουν σε πυκνά κύματα οι πρώτοι Αχαιοί, που απλώνονται προς όλες τις κατευθύνσεις, καταλαμβάνοντας τα παλιά μινωικά κέντρα. Οι Δωριείς, που μεταναστεύουν αργότερα, όπως και οι Μάγνητες, προέρχονται από τις περιοχές της Όσσας και του Πηλίου και συμπληρώνουν το μωσαϊκό του πληθυσμού. Αχαιοί, Δωριείς, Μάγνητες, Ετεόκρητες (οι απόγονοι των Μινωιτών), Κύδωνες είναι τώρα οι κάτοικοι της Κρήτης. Οι Δωριείς επιβάλουν στην Κρήτη ένα πολιτειακό σύστημα, που είχε πάρα πολλά κοινά με το σπαρτιατικό. Στην Κρήτη καθιερώνεται ένας αριστοκρατικός τύπος πολιτεύματος. Οι κάτοικοι χωρίστηκαν σε Περίοικους, Μινωίτες και Κλαρώτες ή Αφαμιώτες που είναι δούλοι των Δωριέων. Η Κρήτη ζει πλέον στα πρότυπα του δωρικού τρόπου ζωής και οι κάτοικοι έχουν προσαρμοστεί με βάση το σπαρτιατικό μοντέλο…
Κλασική και Ελληνιστική Εποχή
Κατά τη κλασσική και ελληνιστική περίοδο (500 – 69 π.Χ.) η Κρήτη βρίσκεται στην αφάνεια και είναι αποκομμένη από τα υπόλοιπα ελληνικές πόλεις-κράτη. Χαρακτηριστικό είναι πως δεν συμμετέχει στους πολέμους κατά των Περσών, ούτε και στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Πολύ αργότερα η Κρήτη παίρνει μέρος στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τα πλοία της. Οι Κρήτες θέλοντας να έχουν την προστασία κάποιου από τους ισχυρούς ηγεμόνες της εποχής, ανακηρύσσουν τον Φίλιππο Ε΄ προστάτη του νησιού. Όσο περνούν τα χρόνια οι εσωτερικές διαμάχες στο νησί εντείνονται και επικρατεί αναρχία, κάτι που εκμεταλλεύονται οι πειρατές της Κιλικίας οι οποίοι κυριαρχούν αυτήν την περίοδο στη Μεσόγειο. Οι πειρατές με ορμητήριο την Κρήτη εκστρατεύουν εναντίον της Ρώμης. Αυτή ήταν και η αφορμή να επέμβει στη συνέχεια η Ρώμη στα εσωτερικά του νησιού. Έτσι το 67 π.Χ., μετά από δύο χρόνια σκληρές μάχες οι Ρωμαίοι υποδουλώνουν την Κρήτη. Μια νέα περίοδος αρχίζει…
Άποψη του αρχαιολογικού χώρου της Γόρτυνας
Ρωμαϊκή Εποχή
Η εδραίωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην Κρήτη γίνεται το 69 π.Χ. Πρωτεύουσα του νησιού γίνεται η Γόρτυνα αλλά πολλές πόλεις ακόμα γνωρίζουν σημαντική ανάπτυξη. Ανάμεσά τους η Κνωσός, η Φαιστός, η Λυττός, η Κυδωνία, η Πολυρρήνια, η Άπτερα, η Ελεύθερνα, η Αξός, η Χερσόνησος, η Ιεράπυτνα κ.ά. Οι Ρωμαίοι επηρεάζουν το νησί, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αλλοιώνουν τον ελληνικό του χαρακτήρα. Τα ήθη, τα έθιμα, η γλώσσα και η θρησκεία διατηρούνται. Με την αρχιτεκτονική τους και τη διοικητική τους οργάνωση συμβάλλουν στην ανάπτυξη του νησιού. Οι πόλεις αποκτούν πολυτελή ρωμαϊκά οικοδομήματα, ναούς, στάδια, ωδεία, υδραγωγεία, δεξαμενές κ.ά. Η Κρήτη ήταν πυκνοκατοικημένη κατά τη περίοδο αυτή, τα χωριά πολλαπλασιάστηκαν και πλησίασαν το ένα με το άλλο και ο πληθυσμός αυξήθηκε. Οι κάτοικοι κρατούν τις παραδόσεις τους, τις λατρευτικές τους συνήθειες και τη γλώσσα τους. Κατά τη περίοδο αυτή φτάνει στο νησί ο Απόστολος Παύλος και αρχίζει να διαδίδει τη νέα θρησκεία στους κατοίκους του. Ο μαθητής του Τίτος συνεχίζει το έργο του και ιδρύει τις πρώτες εκκλησίες στο νησί.
Ναός Αγίου Τίτου Γόρτυνας
Βυζαντινή Εποχή
Η ιστορία της βυζαντινής Κρήτης διαιρείται σε τρεις περιόδους: α. 330 – 824 μ.Χ. 1η Βυζαντινή περίοδος, β. 824 – 961 μ.Χ. Αραβοκρατία, γ. 961 – 1204 μ.Χ. 2η Βυζαντινή Περίοδος.
Η Κρήτη αρχικά αποτελεί τμήμα της επαρχίας Ιλλυρίας και στη συνέχεια τμήμα του Βυζαντίου με αυτοκράτορα το Μεγάλο Θεοδόσιο. Η περίοδος αυτή κρατά μέχρι το 824 όταν οι Άραβες Σαρακηνοί αποβιβάζονται στην Κρήτη και καταλαμβάνουν το νησί. Η εγκατάσταση των Αράβων βυθίζει το νησί στο σκοτάδι και ο κρητικός πολιτισμός αποκόπτεται από τον Βυζαντινό και υποχωρεί. Οι Κρήτες εξαθλιώνονται οικονομικά. Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες πολλές φορές προσπάθησαν να ανακαταλάβουν την Κρήτη χωρίς επιτυχία.
Το 961 όμως ο στρατηγός του Βυζαντίου Νικηφόρος Φωκάς απελευθερώνει το νησί και αρχίζει νέα Βυζαντινή περίοδος στην Κρήτη στην οποία σημειώνεται μεγάλη οικονομική και πολιτιστική άνοδος ενώ αναζωπυρώνεται ο Χριστιανισμός. Το 1082 ο αυτοκράτορας Αλέξιος Β Κομνηνός εγκαθιστά στο νησί γόνους μεγάλων βυζαντινών οικογενειών, τους παραχωρεί σημαντικά προνόμια, με σκοπό να ενισχυθεί ο ντόπιος πληθυσμός. Το 1204 με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, η Κρήτη παραχωρείται στον Βονιφάτιο Μομφερατικό ο οποίος την πουλά στην Δημοκρατία της Βενετίας αντί του ποσού των 1000 μάρκων αργύρου ή 5.000 χρυσών δουκάτων στις 12 Αυγούστου 1204…
Ενετοκρατία
Η Ενετοκρατία στην Κρήτη διαρκεί τέσσερις αιώνες και χωρίζεται σε δύο περιόδους. Η πρώτη φτάνει μέχρι το 1453 όταν οι Τούρκοι καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη και η δεύτερη μέχρι το 1669, όταν η Κρήτη περνά στα χέρια των Τούρκων. Επί Ενετοκρατίας την ανώτατη εξουσία στο νησί ασκεί ο Δούκας που εδρεύει στο Ηράκλειο και η θητεία του ήταν διετής. Τα Σφακιά ήταν η μόνη περιοχή που η Βενετία δεν μπόρεσε να υποτάξει ολοκληρωτικά. Ο Κρητικός λαός δεν δέχεται εύκολα τους Ενετούς με τη διαφορετική γλώσσα και θρησκεία.
Οι άρχοντες της Κρήτης που η καταγωγή τους ήταν από το Βυζάντιο έκαναν 27 μεγάλες και μικρές επαναστάσεις για να διατηρήσουν τα προνόμιά τους. Οι όποιες προσπάθειες όμως για ανεξαρτησία απομακρύνονται από το φεουδαρχικό σύστημα που ήταν ιδιαίτερα πιεστικό για τους αγρότες που εργάζονταν ως δουλοπάροικοι στα κτήματα. Στη διάρκεια της Ενετοκρατίας σημειώνεται μεγάλη πολιτιστική ανάπτυξη, κυρίως στη ζωγραφική, στο θέατρο και στη λογοτεχνία. Εντυπωσιακή είναι και η ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής με την ανέγερση εντυπωσιακών φρουρίων και άλλων δημοσίων έργων…
Το ενετικό λιμάνι του Ρεθύμνου
Το φρούριο Κούλες στο λιμάνι του Ηρακλείου
Το Φραγκοκάστελλο, Σφακιά
Τουρκοκρατία
Τον 17ο αιώνα η ιστορία της Κρήτης παίρνει την πιο δραματική τροπή της ιστορίας της.
Στις 23 Ιουνίου 1645 φτάνουν στην Κρήτη 100 πολεμικά πλοία, 350 μεταγωγικά, 50.000 στρατιώτες με αρχηγό τον Γιουσούφ πασά και τον Μουράτ αγά. Αποβιβάζονται στα Χανιά και πολιορκούν το φρούριο από στεριά και θάλασσα. Οι πολιορκημένοι ζητούσαν βοήθεια από τον Ενετικό στόλο που βρισκόταν στην Σούδα, αλλά μάταια. Η πόλη παραδίνεται στις 22 Αυγούστου 1645 με όρους που οι Τούρκοι δεν τήρησαν. Σιγά σιγά όλος ο νομός πέφτει στα χέρια των Τούρκων, εκτός από τα Σφακιά.
Στις 13 Νοεμβρίου πέφτει και το Ρέθυμνο. Στις 27 Δεκεμβρίου παραδίνεται και ο Χάνδακας, το τελευταίο προπύργιο αντίστασης. Από 500.000 κατοίκους που είχε το νησί πριν τον πόλεμο, περιορίζεται στους 50.000. Οι πόλεις καταστράφηκαν, ο Χριστιανισμός είναι υπό διωγμό, ενώ όλη η περιουσία περιέρχεται στα χέρια του Σουλτάνου. Η πρώτη επαναστατική δραστηριότητα γίνεται 23 χρόνια μετά από την κατάκτηση της Κρήτης με την επανάσταση του Μοτσενίγου στις 17 Ιουλίου 1692 που όμως καταπνίγηκε. Η επανάσταση του Δασκαλογιάννη που ξεκίνησε στα Σφακιά το 1770 με τη βοήθεια των Ρώσων έχει την ίδια κατάληξη. Στις 21 Μαΐου 1821 μετά από συνέλευση στα Σφακιά αποφασίζεται και οργανώνεται η επανάσταση. Οι μάχες που γίνονται είναι τρομερές. Οι Έλληνες ολοένα και κερδίζουν έδαφος, με τους Τούρκους όμως για αντίποινα να σφάζουν γυναικόπαιδα. Πρώτα ελευθερώνεται το δυτικό μέρος και σιγά σιγά οι επαναστάτες προχωρούν προς το κέντρο. Βλέποντας οι Τούρκοι ότι δεν μπορούν να υποτάξουν τους επαναστάτες ζητούν βοήθεια από την Αίγυπτο. Έτσι στις 28 Μαΐου 1822 ο Μωχάμετ Άλη μαζί με πολυάριθμο στρατό και στόλο αποβιβάζεται ανενόχλητος στην Σούδα.
Τον Νοέμβριο του 1822 ο Εμμανουήλ Τομπάζης φτάνει στην Κρήτη. Ο νέος αρμοστής όμως αποδεικνύεται μοιραίος για την εξέλιξη της επανάστασης και στις 12 Απριλίου 1824 ο Τομπάζης φεύγει από την Κρήτη και μαζί με αυτόν σβήνει και η επανάσταση. Το 1832 ο Σουλτάνος δωρίζει την Κρήτη στον Αιγύπτιο Μεχμέτ Αλή. Οι εξεγέρσεις όμως των Κρητικών αναγκάζουν τον Αλή να δώσει στον πληθυσμό αρκετά προνόμια. Το 1840 η Κρήτη ξαναπερνά στην τουρκική κυριαρχία. Με την συνθήκη των Παρισίων το 1856 οι Κρητικοί αποκτούν κάποια προνόμια που όμως πολλές φορές παραβιάζονται.
Στις 21 Αυγούστου 1866 αποφασίζεται νέα επαναστατική δράση που βρίσκει τους Κρητικούς με παλαιό οπλισμό και λιγότερους σε αριθμό από τους κατακτητές . Οι Κρητικοί όμως ήξεραν τον τρόπο να αντιστέκονται.
Ο Κρητικός αγώνας και η ένωση
Η άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου ως ύπατου αρμοστή των Μεγάλων δυνάμεων ανοίγει το δρόμο προς την δικαίωση του πολυετή Κρητικού αγώνα. Ο νέος αρμοστής εγκαθίσταται στο προάστιο Χαλέπα των Χανίων με κύριο μέλημα την σωστή λειτουργία της Κρήτης μετά την αυτονομία. Έτσι σχηματίζεται κυβέρνηση και σύνταγμα με τον Ελ. Βενιζέλο ως υπουργό δικαιοσύνης. Ακόμα όμως η ένωση του νησιού με την υπόλοιπη Ελλάδα δεν φαίνεται, αφού κάθε μια από τις μεγάλες δυνάμεις έχει συμφέροντα στο νησί. Το 1866, με μια νέα μεγάλη επανάσταση, το «δεύτερο ’21», όπως ονομάστηκε, αποτελεί την κορυφαία έκφραση του πόθου των Κρητών για ελευθερία και εθνική αποκατάσταση.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις, και ιδιαίτερα η Αγγλία και η Γαλλία, είναι από την αρχή αντίθετες με κάθε κίνημα που θα θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μόνο η Ρωσία, που είχε ταπεινωθεί με τον Κριμαϊκό Πόλεμο και τη συνθήκη των Παρισίων (1856), έδειχνε να ευνοεί την επανάσταση της Κρήτης και την υποκινούσε, μάλιστα, μέσω των αντιπροσώπων της στο νησί. Τα πολεμικά γεγονότα αρχίζουν τον Αύγουστο του 1866 με συγκρούσεις στην περιοχή των Χανίων. Κατά τους πρώτους μήνες της επανάστασης διεξάγονταν επικές μάχες σε όλη την Κρήτη. Τα γεγονότα του πρώτου έτους κορυφώνονται με την πολιορκία και το ολοκαύτωμα της ιστορικής Μονής Αρκαδίου (8 Νοεμβρίου 1866).
Παρά τις στρατιωτικές επιτυχίες των Τούρκων, η επανάσταση διατηρήθηκε ζωντανή σε όλη την Κρήτη. Το Μάρτιο του 1867 φτάνει στην Κρήτη ο Ομέρ και αρχίζει εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Εντούτοις, οι επιτυχίες του δεν φέρνουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Η μεγάλη κρητική επανάσταση που καθαγιάστηκε με το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, έσβησε την άνοιξη του 1869. Οι προσπάθειες όμως ν’ απαλλαγεί το νησί από την οθωμανική κυριαρχία συνεχίζονται. Στα 1878, η Κρήτη αποκτά αυτονομία. Επαναστατεί για μια ακόμη φορά, τον Ιανουάριο 1897. Όμως, ο άτυχος ελληνοτουρκικός πόλεμος της ίδιας χρονιάς ανάγκασε τους Κρητικούς να δεχτούν την αυτονομία αντί για την ένωση με την Ελλάδα. Στις 3 Νοεμβρίου του 1898, ο τελευταίος επίσημος εκπρόσωπος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας είχε φύγει από το νησί.
Η αποχώρηση των ξένων δυνάμεων έμελλε να ολοκληρωθεί τον Ιούλιο του 1909 χωρίς να έχει πραγματοποιηθεί η ένωση. Οι Κρητικοί έπρεπε να περιμένουν ως τη 1η Οκτωβρίου του 1912. Τότε, οι βουλευτές τους έγιναν πανηγυρικά δεκτοί από τη Βουλή των Ελλήνων. Με τη συνθήκη της Αθήνας, την 1η Νοεμβρίου του 1913, η ένωση επικυρώθηκε και τυπικά…
Στις 9 Δεκεμβρίου, φτάνει ως ύπατος αρμοστής ο πρίγκιπας Γεώργιος. Η συμπεριφορά του κάνει τους Κρητικούς να πιστέψουν πως στόχος του ήταν η δημιουργία πριγκιπάτου και όχι η ένωση. Ξεκινούν προστριβές που κορυφώνονται όταν ο Γεώργιος καταργεί τον Ελευθέριο Βενιζέλο από σύμβουλο δικαιοσύνης. Στις 10 Μαρτίου του 1905, ξεσπά η επανάσταση στο Θέρισο, στους πρόποδες των Λευκών Ορέων. Επικεφαλής είναι οι Ελευθέριος Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Μάνος και Κωνσταντίνος Χούμης.
Οι ξένες δυνάμεις του νησιού κινούνται εναντίον τους αλλά οι επαναστάτες κρατούν. Μια συνέλευση, στις 30 Ιουνίου του 1906, κηρύσσει την ένωση. Ο Γεώργιος αναγκάζεται να παραιτηθεί. Οι προστάτιδες δυνάμεις επιβάλουν πλήρη αυτονομία στο νησί και ανακοινώνουν πως οι εκεί δυνάμεις τους θα αποχωρήσουν μέχρι τον Ιούλιο του 1909. Στον βασιλιά της Ελλάδας δίνουν το προνόμιο να διορίζει αυτός τον ύπατο αρμοστή. tourkokratia5Αυτός στέλνει στο νησί τον πρώην πρωθυπουργό και μελλοντικό πρόεδρο της Δημοκρατίας, Αλέξανδρο Ζαΐμη (1856 – 1936).
Η Κρήτη στην ιστορική χαρτογραφία
Πως φαντάζονταν τη γη πριν δημιουργηθούν οι πρώτοι χάρτες;
Από τη στιγμή που ο άνθρωπος βρέθηκε στα σπήλαια προσπάθησε να αποτυπώσει στα τοιχώματα τη σκέψη του για τον κόσμο που ζει και τον περιβάλει. Πρώτα η φαντασία, μετά οι εξερευνήσεις, οι πρώτες ανακαλύψεις , μέχρι να γεννηθεί η χαρτογραφία. Η Γη είναι επίπεδη με σχήμα κυκλικού δίσκου. Γύρω από αυτόν τον δίσκο τρέχουν ήρεμα τα βαθειά νερά ενός ποταμού που, διαγράφοντας κύκλο γύρω από τη Γη, ξαναγυρίζουν συνεχώς στον εαυτό τους. Ο ποταμός αυτός είναι ο Ωκεανός κι όλα τα νερά που υπάρχουν στη Γη έχουν την αρχή τους σε αυτόν.
Αυτήν την εικόνα για τον τότε γνωστό κόσμο μας δίνουν οι διαχρονικοί στίχοι της «Ιλιάδας» του Ομήρου, αποδεικνύοντας παράλληλα πως οι προβληματισμοί για την μορφή που εκείνος είχε υπήρχαν στην Ελλάδα από τα αρχαϊκά χρόνια. Ο μεγάλος ποιητής στα Έπη του παραθέτει πλήθος γεωγραφικών πληροφοριών και στοιχείων, που σχεδόν επαληθεύονται στην περιοχή του Αιγαίου πελάγους. Το πιθανότερο είναι πως ο Όμηρος, τον οποίο ο Στράβων εκτιμούσε απεριόριστα θεωρώντας τον «πατέρα της γεωγραφίας», κατέγραφε με την ποίησή του τις γνώσεις των Ιώνων. Για την «στρογγυλότητα» της Γης μιλούσε ο Πυθαγόρας ο Σάμιος το 530 π.Χ., μαζί του συμφωνούσε κι ο μαθητής του Παρμενίδης από την Ελέα. Υστερότερα ο Δημόκριτος αντιμετώπιζε με κριτικό πνεύμα την «κυκλικότητα» του πλανήτη μας κι υποστήριζε περισσότερο πως εκείνος είχε ελλειπτικό σχήμα. Όπως κάθε επιστήμη σε αυτόν τον κόσμο, έτσι και η «γνώση της οικουμένης», γεννήθηκε από φιλοσοφικά ερωτήματα κι ανησυχίες. Ο περίφημος ιστορικός και γεωγράφος Στράβων αναφέρει ως πρώτο χαρτογράφο τον Αναξίμανδρο τον Μιλήσιο, μαθητή του συντοπίτη του Θαλή, που υπήρξε ένας από τους Επτά Σοφούς της αρχαιότητας. Ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος στον Ελλαδικό χώρο που σχεδίασε και παρουσίασε τον χάρτη της Γης.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις των μελετητών αυτό υπολογίζεται πως έγινε γύρω στο 550 π.Χ. Ο Αναξίμανδρος έγραψε πολλά συγγράμματα, από τα οποία ευτυχώς διασώζονται στις μέρες μας εκτεταμένα τμήματα, που μεταξύ άλλων διανθίζονται και με πλήθος αστρονομικών και φιλοσοφικών προβληματισμών. Το παράδειγμά του ακολούθησε ο Εκαταίος ο Μιλήσιος, μαθητής του Αναξίμανδρου, που έγραψε και δύο βιβλία με τον τίτλο «Γης περίοδος» για να επεξηγήσει το πόνημά του. Το ένα από αυτά ήταν αφιερωμένο στην Ευρώπη και το άλλο στην Ασία, καθώς αυτές οι δύο ήπειροι ήταν τότε οι μόνες γνωστές στον αρχαίο κόσμο. Ο Αναξίμανδρος, που για τον Ερατοσθένη τον Κυρηναίο θεωρείται «ο πραγματικός αρχηγός της επιστημονικής γεωγραφίας», πίστευε πως η Γη είναι ένας κυλινδρικός κόσμος με διάμετρο τριπλάσια από το ύψος του και αιωρούμενος στο κέντρο του Σύμπαντος. Σοβαρός είναι ο ρόλος που έπαιξε στο ζήτημα της χαρτογραφίας κι ο «πατέρας της Ιστορίας», ο πολυταξιδεμένος Ηρόδοτος, που πίστευε πως η Γη ήταν επιμήκης. Οι πρώτοι γεωγράφοι και χαρτογράφοι πίστευαν στην εποχή τους πως η Γη είχε σφαιρικό σχήμα κι αιώνες αργότερα ήταν εκείνοι που ακράδαντα δικαιώθηκαν.
Στα χρόνια του Αριστοτέλη η ύπαρξη και χρήση χαρτών είναι γενικευμένη, με ισχυρότερο επιχείρημα το γεγονός πως αναφέρονται μαθητές του να κληροδοτούν στην σχολή του τους γεωγραφικούς τους χάρτες. Την εποχή εκείνη οι χάρτες είχαν κυκλικό σχήμα και ήταν επίπεδοι, καμωμένοι σε ξύλο ή σε χαλκό, με την Ελλάδα στο μέσο και τους Δελφούς στο κέντρο τους. Η εκστρατεία του Μ. Αλέξανδρου στην Ασία έδωσε μία ακόμη ώθηση στην χαρτογραφία με τον περίπλου του Περσικού κόλπου από τον Νέαρχο.
Η χαρτογράφηση της Κρήτης
Χαρτογραφημένη από διάσημους και λιγότερο γνωστούς χαρτογράφους, η Κρήτη αποτελούσε πάντα ενδιαφέρουσα χαρτογραφική «εικόνα» στην ιστορία των χαρτών. Η γεωγραφική της θέση αλλά και το σχήμα, το ενδιαφέρον (πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό) μεγάλων και ισχυρών δυνάμεων για την ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο έδιναν πάντα στην Κρήτη προνομιούχα θέση στις χαρτογραφικές απεικονίσεις. Μέχρι τους Μεσαιωνικούς χρόνους το σχήμα με το οποίο απεικονίζεται το νησί σε χάρτες απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Από τον 13ο αιώνα όμως, όταν εμφανίζεται ο πορτολάνος- ο ναυτικός χάρτης που περιγράφει τα παράλια- και εμφανίζεται η πυξίδα, το σχήμα του νησιού αλλάζει. Στις αρχές του 15ου αι., εμφανίζονται τα νησολόγια, ένα λογοτεχνικό είδος που συνδύαζε λογοτεχνικά κείμενα με συνοδευτικούς χάρτες η Κρήτη γοητεύει τους Ευρωπαίους. Τον αιώνα της τυπογραφίας και μέχρι τον 18ο αι., η έντυπη χαρτογραφία ανθεί και η Κρήτη καταλαμβάνει περίοπτη θέση στα έργα των χαρτογράφων. Η Κρήτη απεικονίζεται στους χάρτες του 16ου αι. αλλά και του 17ου και 18ου αι. χάρη στην ανάπτυξη της υδρογραφικής χαρτογράφησης. Από την ελληνική κληρονομιά του 18ου αιώνα σημαντικά είναι η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή και ο Πίναξ του Άνθιμου Γαζή και από τον 19ο αιώνα οι πολύφυλλοι χάρτες [του Von Weiss (1821-1829) και του Aldenhoven.
Η καταγωγή των Κρητών
Ερευνώντας τον ανθρωπολογικό τύπο και συγκρίνοντας τα στοιχεία αυτά με τα δεδομένα της παλαιοανθρωπολογίας, της αρχαιολογίας, της ιστορίας, της γλωσσολογίας και της εθνογραφίας, ο ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός έδωσε τις απαντήσεις του γύρω από την ανθρωπολογική σύνθεση του λαού της Κρήτης. Τα συμπεράσματά του από την λεπτομερή και εκτεταμένη μελέτη του για την καταγωγή των Κρητών, καταλήγουν ότι οι Κρήτες είναι αυτόχθονες της λεκάνης του Αιγαίου, τουλάχιστον από τη Μεσολιθική εποχή και εδώ. Οι ποικιλίες του τύπου που παρουσιάζονται στη δυτική και ανατολική Κρήτη έχουν τις ρίζες τους στον ίδιο ανθρωπολογικό τύπο του νησιού, στον αιγαιακό. Οι μεταναστεύσεις που έγιναν σε διάφορα χρονικά διαστήματα έφεραν ελαφρές τροποποιήσεις αλλά δεν άλλαξαν τη μορφολογία του αρχικού τύπου. Οι επιδράσεις είναι μεγαλύτερες από την κατεύθυνση βορείως του Αιγαίου ακόμη από την Πρωτομινωική εποχή. Ένας ελαφρά ανοιχτός χρωματισμός που συναντάται μεταξύ των Κρητών, που είναι βασικά μελαχρινοί, μπορεί να συνδεθεί με την άφιξη από την Πίνδο φύλων προφανώς ελληνικών, που γίνονται αισθητά μόλις το 2.000 π.Χ. Στη Μεσομινωική εποχή η διαδικασία του σχηματισμού του ανθρωπολογικού τύπου που συναντάμε στην Κρήτη έχει ολοκληρωθεί. Οι Κρήτες δεν άλλαξαν σχεδόν καθόλου σε ένα διάστημα που πλησιάζει τα 6.000 χρόνια. Για αυτό και έμμεσα τα ανθρωπολογικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι οι Μινωίτες μίλαγαν και αυτοί ελληνικά και η δυναστεία των Μινώων ήταν και αυτή αυτόχθονος. Χάρη στη γεωγραφική θέση που κατέχει η Κρήτη στα σταυροδρόμια της Μεσογείου μπόρεσε να παίξει σημαντικότατο ιστορικό ρόλο και οι Κρήτες κατόρθωσαν να κάνουν το νησί τους λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού…
Νεολιθική Εποχή
Η πρώτη εγκατάσταση ανθρώπου στην Κρήτη έγινε τη Νεολιθική εποχή. Σύμφωνα με ενδείξεις όμως το νησί κατοικείται από τη Μεσολιθική ή και τη Νεότερη Παλαιολιθική περίοδο. Οι νεολιθικοί χρόνοι στην Κρήτη ξεκινούν από το 6.200 π.Χ. περίπου μέχρι τα μέσα της 3ης π.Χ. χιλιετίας.
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ
ΜΥΘΟΙ
Η γέννηση των θεών
Δίας
Στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν οι Έλληνες την τάξη και την αρμονία στον κόσμο φαντάστηκαν τους δικούς τους θεούς. Οι θεοί τους οποίους ο Ησίοδος αποκαλεί Ολύμπιους, επειδή ως αρχική κατοικία είχαν επιλέξει τον Όλυμπο, ήταν αρχικά έξι. Η Εστία, η Δήμητρα, η Ήρα, ο Άρης, ο Ποσειδών και ο Ζευς, ο οποίος ήταν και ο βασιλιάς των Ολύμπιων θεών, πατέρας θεών και ανθρώπων. Σύμφωνα με τον Ησίοδο κατοικούσε μαζί με τους υπόλοιπους θεούς στην υψηλότερη κορυφή του Ολύμπου. Ήταν γιος του Κρόνου και της Ρέας.
Ο Ησίοδος εξιστόρησε στη Θεογονία τη γέννηση και τα παιδικά του χρόνια. Ο πιο επικίνδυνος εχθρός που έπρεπε να αντιμετωπίσει ο Δίας ήταν ο ίδιος ο πατέρας του, ο Κρόνος. Ο Κρόνος δεν ήθελε κάποια στιγμή να επιτρέψει σε κάποιον από τους γιους του να χρησιμοποιήσει εναντίον του τα ίδια όπλα που εκείνος μεταχειρίστηκε ενάντια στον πατέρα του Ουρανό. Για το λόγο αυτό καταβρόχθιζε τα παιδιά του αμέσως μετά τη γέννησή τους.
Η γυναίκα του Ρέα, απελπισμένη από την τακτική του άνδρα της και βλέποντας τα παιδιά της να χάνονται, μόλις γέννησε το έκτο της παιδί, αποφάσισε να το γλιτώσει. Πήρε ένα λιθάρι, το φάσκιωσε να μοιάζει με μωρό και το έδωσε στον Κρόνο. Εκείνος κατά την προσφιλή του συνήθεια το κατάπιε στη στιγμή. Έτσι σώθηκε ο Ζευς, ο μελλοντικός πατέρας των θεών. Στη συνέχεια μετέφεραν τον Δία στην Κρήτη, σε ένα απρόσιτο σπήλαιο του Αιγαίου όρους ή κατά άλλους σε σπήλαιο στην Ίδη ή στη Δίκτη, όπου οι Κουρήτες, χθόνιοι δαίμονες, γιοι της Χαλκίδος, ανέλαβαν να τη φύλαξή του. Το επόμενο πρόβλημα ήταν τα δυνατά κλάματα του Δία. Για να σκεπάσουν λοιπόν τα διαπεραστικά του κλαψουρίσματα, επιδίδονταν νυχθημερόν σε φρενήρεις χορούς γύρω από την κούνια του, χτυπώντας με τα δόρατα τις ασπίδες τους.
Το θεϊκό παιδί είχε τις αδιάκοπες φροντίδες των Νυμφών, της Αμάλθειας που ήταν αίγα και τον έτρεφε με το γάλα της, αλλά και των μελισσών που μάζευαν αδιάκοπα γύρη από τα κρητικά βουνά για να του προσφέρουν το θρεπτικό τους μέλι. Τρεφόμενος αποκλειστικά ο Δίας με γάλα και μέλι απέκτησε υγεία και ρώμη. Μόλις μεγάλωσε λίγο ο Δίας, η μητέρα του, του αποκάλυψε την τερατώδη συνήθεια του πατέρα του. Τότε ο Δίας στράφηκε εναντίον του Κρόνου.
Για να φτάσει στο στόχο του, ο Δίας έπρεπε πρώτα να συγκρουστεί με τους Τιτάνες και τα τέρατα. Σημειολογικά οι Τιτάνες συμβολίζουν τις ανακατατάξεις του γήινου φλοιού κατά τις γεωλογικές περιόδους. Μια συνεχής μάχη με πλημμύρες, ηφαίστεια, σεισμούς, κυκλώνες. Ακόμη οι διηγήσεις αυτές προορίζονταν για να εξηγήσουν τις αντιπαλότητες φυλών, λαών και ομάδων. Η τελική νίκη του Δία ολοκληρώνεται μόνο όταν εξολοθρεύεται και το τελευταίο τέρας, που ήταν ο Τυφωεύς. Για τον Ησίοδο η τελευταία αυτή αναμέτρηση αποκαλύπτει και περιγράφει την πάλη του ουρανού ενάντια στην άβυσσο και της φωτιάς ενάντια στο νερό. Αφού με αυτή τη νίκη το χάος έπαψε να υπάρχει, τα άγρια τέρατα εξαφανίστηκαν, ο Δίας μπορούσε πλέον να ειρηνεύσει τον κόσμο και να τον προσαρμόσει στα μέτρα του ανθρώπου. Η συνέχεια του κόσμου ανήκει πλέον στον άνθρωπο…
Ησίοδος
Ο Ησίοδος υπήρξε ο δεύτερος σε σπουδαιότητα αρχαίος ποιητής μετά τον Όμηρο. Γεννήθηκε στην Άσκρη της Βοιωτίας. Υπολογίζεται ότι έζησε γύρω στο 700 ή 800 π.Χ. Επισκεπτόμενος συχνά το όρος Ελικώνα όπου οι μύθοι έλεγαν ότι κατοικούσαν οι Μούσες, έλεγε ο ίδιος ότι εκείνες του έδωσαν το χάρισμα της ποίησης. Με τον Ησίοδο η Ελλάδα βγαίνει από το σκοτάδι του μύθου αφοί ο ίδιος αντλεί τα θέματα του όχι μόνο από τη φαντασία αλλά και από την ζωή φέρνοντας έτσι την ποίηση πιο κοντά στον άνθρωπο. Στο έπος που φέρει τον τίτλο Θεογονία ο Ησίοδος εξιστορεί την γένεση των θεών και τα γεγονότα που οδήγησαν στην οριστική επικράτηση του Δία. Το ποίημα έχει τη δομή γενεαλογικού καταλόγου, στον οποίο εντάσσονται περισσότερες από τριακόσιες θεότητες και προσωποποιημένες κοσμικές δυνάμεις, ενώ ενδιαμέσως παρεμβάλλονται αρκετές μυθικές διηγήσεις ποικίλης έκτασης. Στην αρχή της γενεαλογίας βρίσκεται η γέννηση του Χάους, Ακολουθούν η Γη, ο Τάρταρος και ο Έρως. Την πρώτη περίοδο της διακυβέρνησης από τον Ουρανό διαδέχεται η δεύτερη της κυριαρχίας του Κρόνου, ο οποίος τρώει τα παιδιά του, για να ακολουθήσει στο τέλος ο Δίας, ο οποίος ανατρέπει τον Κρόνο, αφού καταφέρνει προηγουμένως να τον ξεγελάσει και να σωθεί…
Ο Δίας, η Ευρώπη και η Κρήτη
Η Ευρώπη ήταν μυθική ερωμένη του Δία και μητέρα του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Ήταν κόρη του βασιλιά της Φοινίκης Αγήνορα. Το παλάτι τους ήταν στην Τύρο. Κάποια μέρα, καθώς η όμορφη Ευρώπη έπαιζε με τις ακόλουθες τις πλάι στη θάλασσα, εμφανίστηκε μπροστά της ο Δίας, ο βασιλιάς των θεών, με τη μορφή υπέροχου άσπρου ταύρου. Η κοπέλα βρήκε το ζώο τόσο ήμερο, που δε δίστασε να ανέβει στη ράχη του. Μόλις ανέβηκε όμως, ο ταύρος όρμισε στα κύματα και διασχίζοντας τη θάλασσα, μετέφερε την αιχμάλωτή του στην Κρήτη. Εκεί της φανερώθηκε και την πήγε σε μια σπηλιά όπου η Ευρώπη παραδόθηκε στον έρωτά του. Από την ένωσή τους γεννήθηκαν τρεις γιοί. Ο Μίνωας, ο Σαρπήδόνας και ο Ραδάμανθης. Αφού πέρασε αρκετό καιρό μαζί της, ο Δίας την άφησε τελικά χαρίζοντας της τρία δώρα. Ένα φτερωτό γίγαντα να την προστατεύει, τον Τάζω, μια φαρέτρα με βίλη που πετύχαιναν πάντα το στόχο τους και ένα κυνηγόσκυλο που δεν του ξέφευγε κανένα θήραμα. Η Ευρώπη αργότερα παντρεύτηκε το βασιλιά της Κρήτης Αστέριο, ο οποίος, επειδή ήταν άτεκνος, υιοθέτησε τους γιούς της. Ένας από αυτούς, ο Μίνωας, έμελλε να τον διαδεχτεί και να γίνει φημισμένος βασιλιάς.
Η Ευρώπη ήταν σημαντική μυθική μορφή στην Κρήτη κατά τη διάρκεια του μεγάλου μινωικού πολιτισμού που άκμασε στο νησί μέχρι το 15ο αιώνα π.χ. Οι Μινωίτες αγαπούσαν τους αγώνες και τις τελετουργίες με ταύρους, που συνδέονται άρρηκτα με το θρύλο της Ευρώπης…
Τη συνάντηση Ευρώπης – Δία περιέγραψε ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος, ενώ το ίδιο θέμα ενέπνευσε και το ζωργάφο Τισιανό, καθώς και τους Ρούμπενς, Βερονέζε, Ρέμπραντ, Μορό και Ματίς.
Μίνωας
Μυθικός βασιλιάς τη Κρήτης, που έζησε τρεις γενιές πριν από τον Τρωικό πόλεμο. Ήταν γιος του Δία και της Ευρώπης, αδελφός του Ραδάμανθυ και του Σαρπηδόνα. Όταν έκλεψε ο Δίας την Ευρώπη και την έφερε στην Κρήτη, κάτω από το ιερό πλατάνι της Γόρτυνας, συνευρέθηκε μαζί της για τρεις μέρες συνεχώς. Από αυτήν την ένωση γεννήθηκαν ο Μίνωας και τα άλλα δύο αδέλφια του Ραδάμανθυς και Σαρπηδών. Ο Δίας ωστόσο, όπως ήταν αναμενόμενο δεν έμεινε με την Ευρώπη και τους γιούς τους. Ωστόσο η Ευρώπη και τα τρία αγόρια βρήκαν άσυλο στη αυλή του βασιλιά της Κρήτης Αστέριου, ο οποίος τελικά παντρεύτηκε την Ευρώπη και ουσιαστικά υιοθέτησε το Μίνωα και τα αδέρφια του. Ο Μίνωας είχε γυναίκα του την Πασιφάη, από την οποία απόκτησε πολλά παιδιά, τον Ανδρόγεω, το Δευκαλίωνα, το Γλαύκο και τον Κατρέα και τρεις κόρες, την Ακάλλη ή Ακαλλίδα, την Αριάδνη, τη Φαίδρα και τη Ξενοδίκη.
Μετά το θάνατο του Αστέριου ο Μίνωας διεκδίκησε το θρόνο του. Προκειμένου να κάμψει τις αντιστάσεις των Κρητών, ισχυρίστηκε ότι οι θεοί του είχαν ήδη παραχωρήσει τη θέση αυτή. Για να αποδείξει μάλιστα του λόγου το αληθές είπε ακόμη, ότι οι θεοί θα του έστελναν ότι τους ζητούσε. Έτσι έκανε θυσία στον Ποσειδώνα και του ζήτησε να βγει από τη θάλασσα ένας λευκός ταύρος. Δεσμεύτηκε μάλιστα ότι θα θυσίαζε τον ταύρο. Συνεπαρμένος όμως από την ομορφιά του ζώου απέφυγε να τηρήσει την υπόσχεσή του. Θυσίασε μάλιστα έναν άλλο ταύρο στη θέση του για να ξεγελάσει τον θεό της θάλασσας. Ο Ποσειδώνας για να τον τιμωρήσει έκανε την Πασιφάη να ερωτευτεί τον ταύρο, και καρπός του έρωτά τους υπήρξε ο Μινώταυρος. Ο Μίνωας παρουσιάζεται σε αρκετούς μύθους σαν διεφθαρμένος άντρας και καθόλου πιστός σύζυγος. Είχε όμως τη φήμη μεγάλου σοφού και ήταν γνωστός για τη δικαιοσύνη του. Ο μύθος λέει ότι έφτιαξε νόμους που βοήθησαν στον εκπολιτισμό της Κρήτης. Λέει ακόμα ότι τους νόμους, τους παραλάμβανε από τον ίδιο το Δία, κάθε εννιά χρόνια, πάνω στο βουνό της Κρήτης Ίδη. Στον Άδη ο Μίνωας έγινε κριτής των νεκρών, μαζί με τον αδελφό του Ραδάμανθυ και τον Αιακό.
Θησέας και Μινώταυρος
Πασιφάη και Μινώταυρος
Πασιφάη και Μινώταυρος
Η μάχη του Θησέα ενάντια στο Μινώταυρο και ο σύντομος έρωτάς του με την Αριάδνη, την κόρη του βασιλιά Μίνωα, είναι από τους πιο γνωστούς μύθους. Αποτελεί την ύψιστη δοκιμασία της ζωής του, αφού η σύγκρουση με το Μινώταυρο απαιτούσε πονηριά και τόλμη. Ο Μινώταυρος είχε κεφάλι ταύρου και κορμί ανθρώπου. Ήταν καρπός του έρωτα της Πασιφάης, συζύγου του βασιλιά Μίνωα και ενός ταύρου που της είχε πάρει τα μυαλά. Πρόκειται για τον ταύρο που ο Μίνωας είχε υποσχεθεί να θυσιάσει στον Ποσειδώνα, αλλά τον κράτησε στο κοπάδι του επειδή τον έβρισκε ξεχωριστό.Την ίδια όμως γνώμη είχε και η Πασιφάη που επειδή τον έβρισκε όμορφο, έσμιξε μαζί του και έτσι έφερε στον κόσμο τον Μινώταυρο. Στη θέα όμως του Μινώταυρου ο Μίνωας, προσπαθώντας να καλύψει το γεγονός, ζήτησε από τον αρχιτέκτονά του Δαίδαλο να κατασκευάσει έναν υπόγειο λαβύρινθο για να φυλακίσει το τέρας. Από τότε ο Μινώταυρος ζούσε στους σκοτεινούς διαδρόμους και τις στοές του λαβύρινθου. Η δολοφονία όμως του Ανδρόγεω, ενός από τους γιους του Μίνωα, εξόργισε τον βασιλιά και προκειμένου να ξεπλύνουν οι Αθηναίοι το έγκλημά τους, τους υποχρέωσε κάθε χρόνο να στέλνουν επτά νεαρά αγόρια και επτά κορίτσια γεύμα στο τέρας. Την τρίτη φορά οι αθηναϊκές οικογένειες αντέδρασαν και ο Θησέας προσφέρθηκε να πάει εθελοντής στην Κρήτη για να συναντηθεί ο ίδιος με τον Μινώταυρο.
Πριν ο Θησέας κατέβει στις σκοτεινές στοές του λαβύρινθου, είχε τραβήξει την προσοχή της Αριάδνης, θυγατέρας του Μίνωα. Εκείνη ζήτησε από τον Θησέα να της ορκιστεί ότι αν έβγαινε νικητής από τη δοκιμασία θα την παντρευόταν. Αφού πήρε την υπόσχεση του Θησέα, του έδωσε ένα κουβάρι νήμα του οποίου την μια άκρη κρατούσε η ίδια. Σε άλλη εκδοχή του μύθου, φαίνεται να του έδωσε και ένα φωσφορίζον στεφάνι για να βλέπει στις σκοτεινές στοές. Ο Θησέας βρήκε εύκολα το τέρας και το σκότωσε με γροθιές ανεβαίνοντας ξανά στο φως σώος και αβλαβής. Άλλη μια εύκολη υπόθεση είχε τελειώσει για το Θησέα ο οποίος όμως έπρεπε και να παντρευτεί την Αριάδνη, όπως και έγινε.
Ταξίδεψαν με πλοίο με προορισμό την Ελλάδα, αλλά στον πρώτο σταθμό στη Νάξο και μετά από εντολή των θεών, εγκατέλειψε τη νεαρή του σύζυγο στο νησί. Το πρωί, όταν ξύπνησε η Αριάδνη είδε τα πανιά του Θησέα να χάνονται στον ορίζοντα. Πάνω στην ώρα έφτασε στο νησί ο θεός Διόνυσος, ο οποίος θαμπώθηκε από την ομορφιά της και την παντρεύτηκε. Της δώρισε και ένα διαμαντένιο στεφάνι το οποίο πήρε μαζί της στον Όλυμπο όταν την ανέβασε ο θεός. Το στεφάνι λέγεται ότι υπάρχει ακόμα. Είναι ο Βόρειος Στέφανος του οποίου το πετράδι λάμπει στον ουρανό όλο το χρόνο. Πρόκειται για τον Βόρειο Στέφανο, αστερισμό του βορείου ημισφαιρίου που αποτελείται από σειρά μικρότερων αστέρων που σχηματίζουν ημικύκλιο. Έτσι η Αριάδνη ξέχασε γρήγορα τον Θησέα, όχι όμως και ο Θησέας την Αριάδνη, ο οποίος ράκος από την απώλεια της συζύγου του αρμένιζε προς την Αττική, ξεχνώντας να αλλάξει τα πανιά του πλοίου.
Φεύγοντας για την Κρήτη, θεωρούσαν ότι θα βρει βέβαιο θάνατο και σε ένδειξη πένθους είχε σηκώσει μαύρα πανιά, δίνοντας όμως την υπόσχεση ότι σε περίπτωση νίκης θα γύριζε έχοντας σηκώσει λευκά πανιά. Σαν να μην έφτανε η απώλεια της συζύγου του, έχασε και τον πατέρα του, τον Αιγαία, ο οποίος μόλις αντίκρισε τα μαύρα πανιά ,πίστεψε ότι ο γιος του ήταν νεκρός, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Η θάλασσα αυτή ονομάστηκε Αιγαίο και ο Θησέας αποζημιώθηκε αφού ανέλαβε το θρόνο του πατέρα του και βασίλεψε για χρόνια στην Αττική…
Αριάδνη
Η Αριάδνη δίνει στον Θησέα το κουβάρι με το νήμα για να τον βοηθήσει να βγει από τον Λαβύρινθο.
Ήταν κόρη του βασιλιά Μίνωα της Κρήτης και της Πασιφάης. Το όνομά της συνδέεται ιδιαίτερα με τον μύθο του Θησέα, με τον Μινώταυρο, και με το θεό Διόνυσο. Την Αριάδνη τιμούσαν ιδιαίτερα σε κάποιους τόπους, και ιδιαίτερα στα νησιά Κρήτη, Νάξο, Δήλο, στην Κύπρο, αλλά και στην Αττική και Πελοπόννησο, πράγμα που υποδεικνύει ότι λατρευόταν ως θεότητα του Αιγαίου και γενικότερα της Ανατολικής Μεσογείου.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο ήρωας Θησέας ύστερα από το φόνο του Μινώταυρου, επιστέφοντας από την Κρήτη στην Αθήνα μαζί με την Αριάδνη που την είχε πάρει μαζί του για να την παντρευτεί, στον πρώτο σταθμό του ταξιδιού του στη Νάξο, την εγκατέλειψε στο νησί, είτε γιατί έτσι το όρισαν οι Μοίρες, είτε γιατί το ζήτησαν οι θεοί.
Η λύπη της Αριάδνης που ξυπνώντας είδε μακριά το καράβι του προδότη εραστή δεν κράτησε πολύ, γιατί κατέφθασε ο Διόνυσος με τη συνοδεία του σε άρμα που έσερναν πάνθηρες.
Σύμφωνα με τον ποιητή Ησίοδο η Αριάδνη ήταν η αθάνατη και αγέραστη γυναίκα του Διονύσου που την ανέβασε στον Όλυμπο. Σύμφωνα με τον Αθήναιο μετά την εγκατάλειψή της από τον Θησέα, τη διεκδίκησε ο Διόνυσος από τον θαλάσσιο θεό Γλαύκο, μάλιστα τον έδεσε χειροπόδαρα με κλήματα αμπελιού. Στην Κνωσό ο Δαίδαλος είχε φτιάξει μαρμάρινο χοιροστάσιο όπου η Αριάδνη με τις φίλες της χόρευαν στις μεγάλες γιορτές του χρόνου κύκλιο χορό επινοημένο από τον Δαίδαλο για την Αριάδνη.
Η Αριάδνη δίνει στον Θησέα το κουβάρι με το νήμα για να τον βοηθήσει να βγει από τον Λαβύρινθο.
Δαίδαλος
Η ιστορία του Δαίδαλου δεν συνδέεται μόνο με τον Λαβύρινθο. Ο Δαίδαλος υπήρξε διάνοια, προικισμένος με πολλά χαρίσματα. Αρχιτέκτονας, μηχανικός, γλύπτης με πολλές ανακαλύψεις που είχαν αποσπάσει το σεβασμό αλλά και το φθόνο των συμπολιτών του, των Αθηναίων. Για το λόγο αυτό αυτοεξορίστηκε και κατέφυγε στον βασιλιά Μίνωα. Έφτασε στην Κρήτη την ώρα που η Πασιφάη έφερνε στον κόσμο τον Μινώταυρο. Ο Μίνωας τον επιφόρτισε να κατασκευάσει τον Λαβύρινθο για να κρύψει το τέρας. Όταν έφτασε ο Θησέας για να τον εξοντώσει , τον ερωτεύτηκε η Αριάδνη και για να τον βοηθήσει χρησιμοποίησε το κουβάρι με το νήμα. Η ιδέα όμως αυτή ήταν του Δαίδαλου και όταν το έμαθε ο Μίνωας έριξε τον Δαίδαλο μαζί με το γιό του Ίκαρο στα υπόγεια του Μινώταυρου, βάζοντας και φρουρούς στην έξοδο για να μην δραπετεύσουν. Ο εφευρετικός όμως Δαίδαλος έφτιαξε φτερά, τα κόλλησε με κερί στους ώμους του και στου γιου του και πέταξαν. Πριν πετάξουν έδωσε τις απαραίτητες για την πτήση συμβουλές στον Ίκαρο. Να μην πετάς χαμηλά του είπε, γιατί τα φτερά δεν θα σε κρατήσουν. Να μην πετάς όμως και πολύ ψηλά γιατί η ζέστη του ήλιου θα λιώσει το κερί. Ο Ίκαρος όμως, απελευθερωμένος από την φυλακή του Λαβύρινθου και την γήινη ύλη, θέλησε να προσεγγίσει τα μεγαλεία της θεότητας πετώντας όσο πιο κοντά στον ήλιο μπορούσε. Ανεβαίνοντας πάνω από το απέραντο γαλάζιο της θάλασσας, ο ήλιος έλιωσε το κερί και ο Ίκαρος καταποντίστηκε στο πέλαγος, κοντά στη Σάμο, στο νησί της Ικαρίας που μαζί με το πέλαγος πήραν το όνομά του….
